Zamki na Mazowszu
Mazowsze jest regionem dosyć ubogim w zamki, zwłaszcza jeżeli porównamy je z sąsiednim warmińsko-mazurskim. Tam zamki budowano w ramach państwa zakonu krzyżackiego, co oznacza, że zamki budowali nie tylko Krzyżacy ale również biskupi i kapituły. Sytuacja wyglądała tak, że kiedy na początku XV wieku Krzyżacy w zasadzie kończyli budowę zamków murowanych, to książęta mazowieccy dopiero zaczynali. Prawdopodobnie Krzyżacy korzystali z mistrzów murarskich, którzy budowali zamki krzyżackie. Podobnie jak zamki krzyżackie, tak zamki mazowieckie budowane były z cegły. Tu w zasadzie kończy się podobieństwo zamków książąt mazowieckich i zamków krzyżackich. Wynika to głównie z ich przeznaczenia. Na zamkach krzyżackich rezydowali rycerze zakonni i to dla nich budowany był zamek. Większe zamki krzyżackie były również klasztorami, więc rozkład pomieszczeń i wielkość zamku była temu podporządkowana. Zamki książąt mazowieckich były ich siedzibą, więc wszystko było podporządkowane potrzebom książąt lub rezydujących tam burgrabiów. Dla porządku trzeba odnotować, że istnialy równięż zamki mazowieckie budowane przez bogatszych rycerzy i przez biskupów.
Jednym z ciekawszych i większych zamków książąt mazowieckich był zamek w Ciechanowie. Zamek zaczęto budować ok. 1399 roku tuż przy granicy księstwa mazowieckiego z państwem krzyżackim. Początkowe założenie obejmowało stosunkowo niskie mury obwodowe i dwie wieże strzegące bramy wjazdowej, mające początkowo wysokość równą murom. Do murów przylegał tzw. dom duży, czyli w zasadzie książęcy pałac. Z czasem zamek rozbudowywano. Podwyższono mury, wieże zyskały wysokość znaną nam dzisiaj, Dom Duży nadbudowano o jedną kondygnację i urządzono w nim kaplicę. Zamek zbudowano na bagnach, ale grunt pod nim został wzmocniony zatopionymi belkami dębowymi i grubym żwirem. Podzamcze, na zachód od zamku zbudowano dużej drewnianej platformie na drewnianych palach, również na grząskim gruncie. Trudne położenie zamku było również jego atutem, bo Krzyżacy nigdy zamku nie zdobyli. Zamek został zdobyty i spalony w czasie potopu szwedzkiego, a drugi raz w czasie wojny północnej w 1708 roku. Od tego czasu w zasadzie pozostawał w ruinie. Prusacy, którzy władali tymi terenami tuż po rozbiorach, chcieli go przerobić na więzienie, ale zrezygnowali z tego pomysłu i postanowili odzyskać materiały budowlane. W 1818 roku Krasińscy weszli w posiadanie zamku i wstępnie go zabezpieczyli. Większe prace zabezpieczające poczyniono w początkach XX wieku, a po II wojnie światowej utworzono w nim muzeum.
Książęta mazowieccy zbudowali więcej zamków w początkach XV wieku, między innymi zamek w Czersku i w Liwie. Zamek w Czersku był dużym założeniem obronnym i kolejną siedzibą książęcą, natomiast zamek w Liwie był zamkiem granicznym z Litwą. Stosunki z Litwą były wówczas unormowane, bo królem polskim był Jagiełło, więc zamek był strażnicą brodu na rzece Liwiec i szlaku kupieckiego.
Pisząc o zamkach książąt mazowieckich trzeba wspomnieć o królowej Bonie. Po śmierci Zygmunta Starego kilka zamków książęcych zostało oprawą wdowią gospodarnej królowej. Może dzięki niej zachowały na dłużej walory obronne, bo królowa Bona była zapobiegliwym i sprawnym gospodarzem swoich dóbr.
